PromZ Magazine 3-2013

z 2013 - nummer 3 - www.promz.nl 11 Het geschenk als smeerolie van het bedrijfsleven ana l ys e Robben aan. “Als iemand je een wijn geeft die eigenlijk niet je voorkeur heeft, maar hij vertelt erbij dat hij vorig jaar bij een heel arme wijnboer in Venezuela was en dat hij de hele oogst heeft opgekocht om hem te helpen – dan krijgt het geschenk een andere lading.” Paradox Volgens Robben vergeten veel werkgevers zich bij het kerstpakket te verplaatsen in de wensen van de medewerkers. “Er geldt hier ook een paradox: we willen iedereen onze waardering tonen, maar geven iedereen nagenoeg hetzelfde kerstgeschenk. Wat we daarmee eigenlijk laten zien, is dat we alle medewerkers hetzelfde waarderen. Dat is dan wel egalitair en heel Nederlands, maar daarmee geven we ook het signaal af dat iedereen inwis- selbaar is.” Daar komt nog bij, gaat Robben verder, dat managers geneigd zijn om dingen te standaardiseren, want dat is goedkoper. “Maar dat hoeft helemaal niet te betekenen dat alles hetzelfde moet zijn. Stel: ik heb duizend cadeaus te vergeven en ik heb een budget van tienduizend euro, dus een tientje per stuk – wat is er dan leu- ker om voor een fietsfanaat een foto van een wielerevenement uit de krant van zijn of haar geboortejaar te bestellen? Dan heb je voor een euro of zeven een fantastisch cadeau. Of kies een goede fles wijn van tien euro – als iemand daar van houdt, is daar niks mis mee. Mensen zullen heus niet gaan vergelijken of hun cadeau wel net zoveel waard is als dat van hun collega. Het belangrijkste is dat je elke individuele werknemer laat zien dat je de relatie met hem of haar waardeert. ‘Maar ik heb tienduizend medewer- kers. Dat is onbegonnen werk’, zullen de grote ondernemingen dan zeggen. Nou en? Dan heb je waarschijnlijk ook tweeduizend managers die je de verantwoordelijkheid kunt geven om bin- nen een bepaald budget iets persoonlijks te bedenken voor hun teamleden – dan heb je het nog maar over vijf medewerkers per manager. Dat is prima te doen.” Modewoord Bedrijven moeten volgens Robben wegblijven van het adagium: het moet goedkoop. “Kostenefficiënt – dat is een lelijk Nederlands modewoord. Met andere woorden: als iets weinig kost, heb ik pas een goede managementbeslissing genomen. Maar als je een machine wilt aanschaffen, ga je ook eerst kijken naar het appa- raat dat alles kan wat je nodig hebt, en pas daarna ga je proberen om het tegen lagere kosten te krijgen.” Daarom zouden organisaties in de ogen van Robben een duidelijk onderscheid moeten maken tussen efficiency en effectiviteit: “In relaties moeten we de ander niet zozeer efficiënt belonen, maar effectief. Ik denk dat de meeste ondernemingen ook bij sociale relaties de nadruk leggen op efficiëntie. We weten uit onderzoek dat dit averechts werkt. Dan wordt het een economische uitruil, en dat wil je eigenlijk niet. Want de sociale smeerolie in de orga- nisatie is nodig. Contractueel hebben we wel een economische relatie met de werkgever, maar omdat we sociale wezens zijn, vullen we dat anders in. Werknemers willen veel liever die sociale waardering krijgen dan werkgevers denken. Dat komt ook tot uiting in de mate waarin er aandacht is besteed aan cadeaus.” Het onderzoek Prof dr. Henry Robben deed al in 1994 onderzoek naar het geven en ontvangen van cadeaus. Over dit onderzoek publi- ceerde hij destijds in het Journal of Economic Psychology. Robben voerde vier experimenten uit onder een groep van 112 studenten, aan wie hij verschillende scenario’s voorlegde voor het geven en ontvangen van cadeaus. Een uitgebreide literatuurstudie maakte onderdeel uit van het onderzoek. Belangrijk uitgangspunt is dat Robben naast de directe kosten voor het cadeau ook de ‘inspanningskosten’ onderscheidt, die bestaan uit de geïnvesteerde tijd en de fysieke en psychische inspanning die de gever zich heeft getroost. Volgens het onderzoek is er in de ogen van de gever geen relatie tussen kosten en voorkeur voor een geschenk. Hij of zij kiest simpelweg het cadeau dat volgens hem of haar het meest favoriet is bij de ontvanger. Voor de ontvanger speelt de moeite die de gever zich heeft getroost om het geschenk te verkrijgen een doorslaggevende rol; met andere woorden: de inspanningskosten – tijd, fysieke en psychische inspanning – bepalen voor een groot deel de waardering voor het geschenk. De relatie met de gever, de specifieke gelegenheid en de financiële kosten beïnvloeden de voorkeur voor een cadeau niet. Dat gegeven kan een schenker goed gebruiken om de nadruk te leggen op de inspanning die hij of zij zich heeft getroost om het cadeau te bemachtigen. 8 Beloon medewerkers effectief in plaats van efficiënt